Zdarzały się takie sytuacje, gdy matka dziecka po jego urodzeniu dokonując rejestracji w Urzędzie Stanu Cywilnego w rubryce ojciec wpisywała ojciec nieznany, choć znała tożsamość drugiego rodzica. Wpisanie ojca do aktu urodzenia może nastąpić na podstawie trzech różnych sytuacji:
- domniemania, że mąż matki dziecka jest ojcem dziecka,
- uznania ojcostwa,
- sądowego ustalenia ojcostwa.
W chwili obecnej, po wejściu ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 2014, poz. 1741 i 1888), zgodnie z art. 61 ust. 2: „jeżeli nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa, w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wskazane przez osobę zgłaszającą urodzenie, a w razie braku takiego wskazania w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka, z adnotacją o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia jako danych ojca.
W tym miejscu chciałabym skupić się na sytuacji, co należy zrobić, gdy rodzice dziecka nie są małżonkami, czyli nie stosuje się domniemania, że mąż matki dziecka jest jego ojcem. Jeżeli dziecko rodzi się ze związku nieformalnego, wpisanie danych ojca w akcie urodzenia dziecka może nastąpić przez uznanie ojcostwa bądź sądowne ustalenie ojcostwa.
Uznanie ojcostwa może nastąpić przed lub po narodzinach dziecka w formie protokołu, który podpisują rodzice dziecka oraz kierownik urzędu stanu cywilnego albo konsul. W wyjątkowych sytuacjach, można dokonać uznania dziecka przed sądem rodzinnym, notariuszem lub wójtem (burmistrzem lub prezydentem miasta). Przy składaniu oświadczenia zgodnie z art. 73 Kodeksu Rodzinnego i opiekuńczego obecność matki dziecka nie jest obowiązkowa, gdyż wystarczy, że potwierdzi w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że jest on ojcem dziecka.
Oświadczenie o uznaniu dziecka urodzonego składa się przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na miejsce urodzenia dziecka, w którym rejestruje się urodzenie. Natomiast oświadczenie o uznaniu dziecka poczętego składa się w urzędzie stanu cywilnego właściwym według miejsca zamieszkania matki.
Warto zaznaczyć, że uznanie dziecka jest niezależne od stanu cywilnego ojca. Oznacza to, że uznać dziecko może kawaler, wdowiec, rozwiedziony, żonaty. Mężczyzna uznający dziecko musi jednak posiadać pełną zdolność do czynności prawnych.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że skuteczne uznanie ojcostwa musi nastąpić w porozumieniu z matką dziecka, gdyż jeśli matka nie będzie obecna przy składaniu oświadczenia lub nie potwierdzi w ciągu 3 miesięcy, że składający oświadczenie do protokołu jest ojcem jej dziecka, to w takiej sytuacji przy sporządzaniu aktu urodzenia może nie podać prawidłowych danych ojca. W konsekwencji w rubryce „imię ojca” zostanie wpisane podane przez matkę dziecka fikcyjne imię lub imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Natomiast w rubryce „nazwisko ojca” wpisuje się nazwisko matki, które nosi w chwili urodzenia dziecka, z odpowiednią adnotacją w rubryce „uwagi”. Podawane w ten sposób dane określa się jako „dane przesłaniające„. W takich przypadkach w akcie urodzenia wykreśla się rubryki, w których trzeba wpisać dane dotyczące ojca (np. jego datę urodzin czy adres zameldowania).
A zatem na podstawie skróconego aktu urodzenia nie można stwierdzić, że wpisane dane ojca są danymi przesłaniającymi. Dopiero zupełny akt urodzenia, w którym jest rubryka „Uwagi” – pozwala na stwierdzenie, że dane ojca są fikcyjne.
W powyższej sytuacji, gdy matka dziecka poda fikcyjne dane ojca, należy żądać sądownego ustalenia ojcostwa.
Z tego typu powództwem może wystąpić matka lub ojciec, ale tylko do czasu uzyskania pełnoletności przez dziecko. Może również wytoczyć je prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. W tym miejscu należy zaznaczyć, że dziecka nie obowiązują żadne terminy na wniesienie pozwu o ustalenia ojcostwa.
Właściwym rzeczowo jest Sąd Rejonowy, zaś właściwym miejscowo jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania lub sąd według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
Strona dochodząca ustalenia ojcostwa zwolniona jest z ponoszenia kosztów sądowych, co oznacza, że nie ma obowiązku uiszczania opłaty od wniesienia pozwu.
Jeżeli ustalenie ojcostwa nastąpi na drodze sądowej po sporządzeniu aktu urodzenia, wówczas, podobnie jak w przypadku uznania dziecka, do aktu urodzenia wpisuje się wzmiankę dodatkową o ustaleniu ojcostwa i zmianie nazwiska dziecka.